گزگز دست و پا
گزگز دست و پا موردی است که بسیاری از مردم در دنیای مدرن امروز از ان شکایت داشته و نسبت به آن عاجز شده‌اند.
ممکن است بسیاری بلافاصله با شنیدن این موضوع به یاد دیابت بیفتند اما این پدیده علل و دلایل زیادی دارد.
بهترین راه برای تشخیص علت گزگز دست و پا مراجعه به پزشک متخصص اعصاب و انجام آزمایش‌ها اختصاصی و مناسب است. در هر حال طب سنتی ایران نیز در این حوزه بی دست و پا نیست و اتفاقا حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
بی‌حسی واژه وسیع و کلی است که برای توصیف احساس غیرمعمول در تمام بخش‌های بدن به کار می‌رود. این حس بیشتر دست و کف پا و گاهی اوقات بازو و پا را نیز درگیر می‌کند.
تنوع بی حسی در بدن
بی‌حسی حتی در اطراف دهان و تقریباً هر نقطه‌ای از بدن رخ می‌دهد.
این بی‌حسی در دامنه‌ای از گزگز کف پا و سوزن سوزن شدن تا بی‌حسی کامل یا عدم واکنش نشان دادن به محرک‌های خارجی متغیر است. بی‌حسی و خواب رفتن دست و پا در مواردی مانند قرار گرفتن انگشتان در معرض هوای بسیار سرد، بی‌خطر و موقتی است.
برخی در زمان بروز حمله‌های عصبی یا حتی دچار شدن به میگرن انگشتان و اطراف دهانشان بی‌حس می‌شود یا گزگز می‌کند.
بی‌حسی گاهی می‌تواند نشانه ابتلا به عارضه‌ای جدی مانند آسیب عصبی یا دیسک کمر باشد که به مرور پیشرفت می‌کند و در نهایت دائمی می‌شود که باید تا حد امکان از آن پیشگیری کرد.
پارگی دیسک گردن موجب بروز درد در گردن، انتشار درد به بازو، درد شانه، گزگز و بی‌حسی بازو و دست می‌شود.
بی‌حسی گاهی با سوزش کف پا، درد تیز و تیرکشنده یا ضعف بازو، پا یا عضله‌های صورت همراه است.
بی‌حسی بسته به علت یا عارضه مولد این علامت می‌تواند نشانه ابتلا به عارضه‌ای زودگذر یا بیماری‌ای وخیم و جدی باشد.
علت‌ها و دلایل بی‌حسی و گزگز
آسیب عصبی رایج‌ترین دلیل بی‌حسی یا گزگز دست و پا است که به ناتوانی کامل حسی یا واکنش نشان ندادن به محرک‌های بیرونی منجر می‌شود.
کمبود مواد غذایی
داشتن رژیم غذایی نامناسب و فاقد مقادیر لازم ویتامین‌های ضروری مانند, B5, B6 ,B12B وD و A مواد معدنی مانند آهن، پتاسیم، کلسیم، سدیم و فسفر موجب بروز علائمی چون بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن دست و پا می‌شود.
علائم کمبود ویتامین‌ها عبارتند از:
- سرگیجه
- تنگی نفس
- احساس خستگی
- سردرد
- مشکلات گوارشی
- درد در قفسه سینه
- حالت تهوع
- هپاتومگالی یا بزرگ شدن کبد
انجام آزمایش خون جهت تعیین کمبود احتمالی این مواد و تشخیص علت بی‌حسی الزامی است.
خودایمنی
بیماری خودایمنی Autoimmune disease ممکن است باعث گزگز دست یا پا شود. بیماری خود ایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی فرد به بدن خود فرد حمله می‌کند.
برای درمان بیماری‌های خود ایمنی معمولا از داروهای استروئیدی و سرکوبگر ایمنی و تغییر رژیم غذایی بهره برده می‌شود.
تاثیر دیابت بر گزگز دست و پا
بیماری دیابت موجب بالا رفتن قند خون فرد می‌شود که به نوبه خود می‌تواند موجب آسیب عصبی شود.
به همین دلیل فرد مبتلا به دیابت ممکن است دچار گزگز دست و پا شود. به این عارضه نوروپاتی دیابتی گفته می‌شود.
فشردگی عصبی
بی‌حسی از علائم رایجی است که به سنگینی دست و بازو یا پا پس از نشستن یا ایستادن طولانی مدت در یک موقعیت ارتباط پیدا می‌کند.
بی‌حسی در این حالت از فشردگی درازمدت اعصاب ناشی می‌شود. البته این گزگز کردن یا سوزن سوزن شدن کف پا یا مور مور شدن دست و پا غالباً حسی موقتی است و با تغییر موقعیت از بین می‌رود.
فشردگی عصبی درازمدت و مکرر آسیب زننده به اعصاب بروز مشکل جدی‌تری را در پی دارد که به درد و ضعف و بی حسی دست و پا می‌انجامد.
شماری از این مشکل‌ها و بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- سندروم تونل کارپال یا مجرای مچ دست
- فتق یا لغزش دیسک
- فشردگی اعصاب در اثر وارد شدن ضربه یا تروما
ایدز یا اچ آی وی، سیفلیس و بیماری‌های خودایمنی دیگری مانند سندرم گیلن باره و سندرم شوگرن نیز از علل کمتر رایج بی‌حسی دست و کف پا محسوب می‌شوند.
اختلالات تیروئید
اگرچه اختلال تیروئید و اثرش بر گزگز دست و پا و بی حسی به ندرت مشکوک است، اما مورمور و گزگز دست چپ و راست ممکن است در اثر اختلال تیروئید ایجاد شود.
آنچه به عنوان کم کاری تیروئید شناخته می‌شود، می‌تواند منجر به آسیب به اعصاب پیام دهنده اطلاعات روزانه بین مغز و باقی قسمت‌های بدن شما شود.
هنگامی که با علائم دیگر کم کاری تیروئید مانند ریزش مو، افزایش وزن، احساس سرماخوردگی همراه باشید، ممکن است زمان آن فرا رسیده باشد که به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص گزگز دست و پا و بی حسی
بی‌حسی معمولاً پس از چند دقیقه برطرف می‌شود. اما بهتر است در صورت رویارویی با موارد زیر برای درمان بی حسی و گزگز دست و پا با پزشک مشورت کنید:
- گزگز دست و پا و بی‌حسی مداوم بدون وجود هیچ دلیل مشخص
- حساسیت پوستی
- تشدید علائم پا در زمان راه رفتن
- احساس سرگیجه
- گرفتگی یا اسپاسم عضلانی
- تکرر ادرار
بلعیدن یک ماده سمی یا جذب توکسین‌های مختلف از طریق پوست ممکن است باعث گزگز در پاها شود. سمومی که منجر به گزگز یا مورمور شدن می‌شوند عبارتند از:
- آرسنیک (Arsenic)
- تالیم (Thallium)
- جیوه (Mercury)
- ضد یخ Antifreeze
افرادی که دائما حس اضطراب دارند ممکن است دچار هایپرونتیلیشن hyperventilating شوند که این عارضه می‌تواند باعث گزگز پا شود. هایپرونتیلیشن، یکی از علائم شایع اضطراب است و مشخصه اصلی آن نیز تندی تنفس است.
هایپرونتیلیشن باعث برهم خوردن توازن بین دی‌اکسید کربن و اکسیژن می‌شود و در نتیجه آن فرد ممکن است دچار گزگز دست و پا شود.
تونل کارپال (Carpal tunnel)
تونل کارپ مجرای باریکی است که از مرکز مچ دست عبور می‌کند. در مرکز این تونل عصب میانی قرار دارد.
این عصب باعث وجود حس در انگشت‌ها از جمله انگشت شست، اشاره، میانی و بخشی از انگشت چهارم (انگشت حلقه) می‌شود.
فیبرومیالژیا (Fibromyalgia)
فیبرومیالژیا وضعیتی است که در آن درد عضله و خستگی تجربه می‌شود. گاهی این وضعیت با سندرم خستگی مزمن اشتباه گرفته می‌شود چون علائم آنها شبیه است.
در فیبرومیالژیا ممکن است خستگی خیلی شدید باشد. درد در نقاط حساس متعددی در سرتاسر بدن متمرکز است. افرادی که فیبرومیالژیا دارند ممکن است بی حسی و مور مور شدن دست و پا و صورت را نیز تجربه کنند.
آسیب فشار تکراری
آسیب فشار تکراری زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیش از حد و برای مدت طولانی و بدون استراحت فعالیت‌های تکراری را انجام دهد. آسیب فشار تکراری که از آن به عنوان «اختلال اندام فوقانی کاری» نیز نام برده می‌شود می‌تواند حاصل حالت‌های بد بدن در هنگام نشستن یا ایستادن باشد.
آسیب فشار تکراری معمولا روی این نواحی بدن تاثیر می‌گذارد:
- مچ و دست
- بازو و آرنج
- گردن و شانه
روش‌های درمان بی حسی
درمان سوزش کف پا به تشخیص صحیح و علت اصلی گزگز بستگی دارد. سلول‌های عصبی محیطی تا زمان از بین نرفتن همچنان توانایی تکثیر را دارند.
اگرچه هیچ درمانی برای گونه‌های ارثی نوروپاتی یا آسیب عصبی محیطی وجود ندارد، بسیاری از گونه‌های اکتسابی قابل درمان‌اند.
برای مثال بیماران دیابتی با تحت کنترل درآوردن قند خون می‌توانند پیشرفت نوروپاتی دیابتی را آهسته کنند؛ مصرف مکمل‌های ویتامین نیز آسیب عصبی محیطی بیماران دچار کمبود ویتامین را اصلاح می‌کند.
حفظ وزن بهینه و تناسب اندام، پرهیز از قرار گرفتن در معرض مواد سمی، پیروی از برنامه تمرینی تحت نظارت پزشک، رعایت رژیم غذایی متعادل و خودداری از نوشیدن مشروبات الکلی یا حداقل زیاده‌روی نکردن در این مورد توصیه‌هایی کلی برای درمان گزگز دست و پا و همچنین درمان نوروپاتی محیطی هستند که همگی ما باید آنها را به خاطر داشته باشیم.
ترک دخانیات نیز در حفظ سلامتی مؤثر است، چرا که این مواد باعث می‌شود خون کمتر به رگ‌هایی برسد که مواد مغذی را به عصب‌های محیطی می‌رسانند.
درمان گزگز با فیزیوتراپی
درمان مور مور شدن دست و پا یا پارستزی تا حد زیادی به درمان علت اصلی این علامت بستگی دارد. چنانچه ابتلا به بیماری علت بی‌حسی باشد، بی‌حسی با درمان بیماری برطرف خواهد شد. به دلیل پایین بودن گردش خون، فیزیوتراپی برای درمان بی حسی دست و پا مؤثر است.
تمرین‌ها و حرکت‌های لغزاندن اعصاب کاربرد گسترده‌ای در درمان خواب رفتن دست و پا دارد و با تسهیل گردش خون و حرکت اعصاب از آسیب عصبی جلوگیری می‌کند.
توالی حرکتی لغزاندن اعصاب
در ابتدا دست را شل به گونه‌ای مشت کنید که انگشت شست بیرون مشت باشد و روی انگشتان تا شده را بپوشاند. این حرکت گردش خون را بهبود می‌بخشد و از میزان فشار می‌کاهد.
در مرحله دوم، مشت را باز کنید و تمام انگشتان را صاف و رو به بالا نگه دارید.
در مرحله سوم کف دست را تا حد امکان و تا جایی که منجر به بروز درد و ناراحتی نشود، به عقب برگردانید. دست را چند ثانیه در این حالت نگه دارید.
سپس در مرحله چهارم زمانی که دست همچنان در این حالت کشش بیشینه قرار دارد، انگشت شست را از باقی انگشتان دور کنید و چند ثانیه، البته به شرط بروز نیافتن درد، دور از دست نگه دارید.
در مرحله بعد موقعیت دست را با کشش بیشتر آن به گونه‌ای تغییر دهید که کف دست رو به سقف باشد، رو به بالا و بیرون گرداندن دست کشش ملایمی را در امتداد مچ دست و عضله‌های در حال کشش از انگشت شست تا مچ دست وارد می‌کند.
در آخرین مرحله باید با انگشت دست دیگر به انگشت شست کشیده شده فشار وارد کنید و آن را به سمت پایین بکشید. این توالی حرکتی را برای درمان بی حسی شست پا یا دست 3 تا 5 بار در یک نوبت انجام دهید.
علت خواب رفتن دست و پا گاهی اختلال در گردش خون است، بنابراین ماساژ درمانی جریان خون را در دست‌ها افزایش می‌دهد.
ماساژ گردش خون را از طریق تحریک خارجی سیستم گردش خون و مایعات لنفاوی بهبود می‌دهد.