هپاتیت ب، بیماری عفونی کبد
هپاتیت ب یکی از بیماری‌های جدی در قرن جاری است که هر چند برای پیشگیری و درمان آن پیشرفت‌های خوبی صورت گرفته اما هنوز در ایران یک دغدغه جدی است.
برای آشنایی با بیماری ویروسی که به کبد انسان حمله ور می‌شود در این مقاله با ما همراه باشید. هپاتیت ب بیشترین آسیب را به کبد وارد می‌کند.
این بیماری در دو حالت حاد و مزمن ایجاد شده و عامل آن ویروس هپاتیت است و در بسیاری از بیماران در ابتدای آلودگی و عفونت اولیه اثری از نشانه‌های بیماری دیده نمی‌شود.
نشانه‌های مهم هپاتیت ب
در شروع این بیماری، معمولا نشانه‌های مثل استفراغ، زردی پوست، خستگی، ادرار تیره و درد شکم به چشم می‌خورد. این عفونت اولیه به ندرت باعث مرگ بیمار می‌شود و بیشتر از دو هفته طول نمی‌کشد.
در میان کسانی که در هنگام تولد خود این آلودگی را تجربه می‌کنند حدود ۹۰ درصد هپاتیت B آن‌ها مزمن است. در نهایت این آلودگی می‌تواند به ابتلای به بیماری‌هایی نظیر سیروز و سرطان کبد Hepatocellular carcinoma بیانجامد و آن را پیچیده‌تر کند.
متاسفانه انتقال این ویروس با قرار گرفتن در معرض خون یا مایعات بیولوژیکی بدن فرد آلوده صورت می‌گیرد.
البته در مناطقی که این بیماری نادر است، متداول‌ترین شیوه انتشار این عفونت از مسیر استفاده کاربران تزریق درون‌وریدی مواد مخدر و مقاربت جنسی است.
ساختار ویروس هپاتیت
ویروس هپاتیت ب، جزو ویروس‌های کبدی دارای DNA طبقه‌بندی می‌شود. HBV از خانواده گسترده Hepadenaviridae است. بافت هدف این بیماری و میزبان آن محدود و فقط در کبد، گاهی پانکراس و کلیه انسان و میمون را نیز آلوده می‌کند.
از نظر شکل ظاهری این ویروس دارای دو فرم است: شکل کروی که فراوانترین نوع این خانواده است و شکل لوله‌ای یا رشته‌ای.
در این حالت آنتی ژن ویروس در PH کمتر از ۴ به مدت ۶ ساعت پایدار می‌ماند؛ ولی در این PH عفونت زایی هپاتیت B از بین می‌رود. این ویروس به علت داشتن غشا در PH پایین، حرارت متوسط، یخ زدگی و اشعه ماورای بنفش پایدار می‌ماند. DNA ویروس تمایل زیادی برای ادغام شدن با DNA سلول میزبان دارد. نسخه برداری ویروس توسط عوامل نسخه بردار سلول میزبان کنترل می‌شود.
علائم و نشانه‌های بیماری هپاتیت
معمولا ۳ ماه بعد از آلوده شدن به ویروس HBV ظاهر می‌شوند و می‌توانند طیف گسترده‌ای از علایم را شامل شوند:
- درد شکم
- ادرار تیره
- تب
- درد مفاصل و ماهیچه‌ها
- حالت تهوع و استفراغ
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها
- خستگی و ضعف
البته در بسیاری از منابع مهم علمی مانند وب سایت رسمی دانشگاه آکسفورد در بخش پزشکی ویروسی، این جمله به چشم می‌خورد که هپاتیت B هیچ علامت مشخصی ندارد! شاید دلیل فرار از ذکر دقیق علامت‌ها پیچیدگی این ویروس باشد.
حدود 400 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت B هستند و سالانه حدود 50 میلیون نفر به این ویروس آلوده می شوند. این بیماری بعد از سل و مالاریا شایعترین بیماری مسری عفونی است. ایران جزو مناطق دارای شیوع متوسط بیماری هپاتیت B است و از هر 100 نفر در جهان دو نفر به این بیماری آلوده است.
علائم حاد در کنار خاموشی خطرناک
هرچند علایم حاد بیماری بصورت علایم سرما خوردگی و درد بدن و خستگی است، اما سایر علایم بیماری شامل کم اشتهایی، حالت تهوع، خستگی و بی‌حالی شدید، تب، ضعف و سوزش عضلات، زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها، تیره شدن رنگ ادرار، خاکستری یا روشن شدن رنگ مدفوع، درد در ناحیه شکم و اطراف ناف است. گاه هیچ علامت واضحی وجود ندارد و بیماری به آهستگی مزمن می‌شود.
خطر هپاتیت B برای زنان باردار
زنان باردار حتماً باید آزمایش هپاتیت B را انجام بدهند تا در صورت ابتلا مادر، اقدام لازم برای پیشگیری از ابتلا نوزاد به بیماری، انجام شود. این بیماری در مورد ابتلا مادرزادی با درگیری نوزاد، اکثرا مزمن می‌شود و علامت دار نیست.
تمام نوزادان دارای وزن بالای 2 هزار گرم، اولین دوز واکسن را بعد از تولد و قبل از ترخیص از بیمارستان دریافت می کنند. زمان تزریق مرحله دوم واکسن یک ماه بعد از تزریق اول است. سومین دوز واکسن در شش ماهگی تزریق می شود. در مورد نوزادانی که نارس به دنیا می آیند اگر مادرشان مبتلا نباشد، باید تا یک ماهگی صبر کرد.
آزمایش خون و اندازه گیری آنتی ژن
فراموش نکنیم که تنها روش تشخیص این بیماری انجام آزمایش خون و اندازه گیری آنتی ژن سطحی این ویروس HBsAg در خون است.
هپاتیت B عفونتی است که می‌تواند به حالت مزمن درآمده و موجب سیروز و سرطان کبد و در نهایت مرگ بیمار شود و لازم است تمامی نوزادان دربرابر این بیماری واکسینه شوند. در زنان، این بیماری در صورتی که بسیار شدت پیدا کند، می‌تواند منجر به مرگ شود.
از علائم حاد هپاتیت می‌توان به مشکلات گردش خون، تیرگی ادرار، گیجی، خواب‌آلودگی، بزرگی طحال، سردرد و کهیر، خارش، مدفوع حاوی چرک و مدفوع روشن، زردی پوست و چشم و زبان اشاره کرد.
مرحله اولیه هپاتیت را حاد می‌گویند که شبیه آنفلوآنزای خفیف است. خانم‌ها با مشاهده علائمی مانند اسهال، خستگی، کم‌اشتهایی، تب خفیف، درد عضلانی و مفاصل، تهوع، دل‌درد خفیف، استفراغ و کاهش وزن باید حتما به پزشک مراجعه کنند.
البته در روزگار بحران زده به خاطر ویروس کووید-19 بهتر است راه بهتری مثل انجام آزمایش در محل و ثبت سفارش آنلاین آزمایش و مشاوره با پزشک را انتخاب کرد.
راه های انتقال هپاتیت ب
آلودگی به هپاتیت ب، به طور عمده در نتیـجه تمـاس با خـون و ترشـحات جـنسی آلـوده ، به روش هـای زیـر صـورت می گیرد:
- انتقال از مادر آلوده به نوزاد در زمان زایمان
- تماس جنسی حفاظت نشده با فرد آلوده
- استفاده مشترک از ابزار آلوده تیز و برنده نظیر سوزن و سرنگ ، تیغ اصلاح و مسواک
- تزریق مکرر خون یا فرآورده های خونی آلوده که لازم به ذکر است که امروزه کنترل خون های اهدایی، احتمال آلودگی از این طریق را بسیار کم کرده است.
- دیالیز با وسایل آلوده و پیوند اعضای آلوده
- خالکوبی، حجامت نادرست و غیر استاندارد، سوراخ کردن گوش، خدمات پزشکی و دندان پزشکی در محل‌های نا مطمئن و آلوده یا هر اقدامی که منجر به سوراخ شدن پوست با وسایل آلوده و غیر استریل شود .
- هپاتیت B از طریق دست دادن، در آغوش گرفتن، بوسیدن و نشستن در کنار فرد آلوده و سایر تماس‌های معمولی منتقل نمی‌شود و حضور افراد آلوده در محیط‌های کار و اجتماع بلامانع است.
تشخیص هپاتیت ب
تنها راه تشخیص قطعی این بیماری، آزمایش خون است.
آیا می دانید که:
- ویروس هپاتیت می تواند تا هفت روز در محیط بیرون باقی بماند و ایجاد آلودگی کند.
- ویروس هپاتیت بسیار مسری‌تر از ویروس ایدز است.
واکسن هپاتیت B سابقه عالی از ایمنی و اثربخشی دارد. از سال ۱۹۸۲، بیش از ۱ میلیارد دز واکسن هپاتیت B در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته است. در بسیاری از کشورها که ۸ تا ۱۵ درصد از کودکان آن به صورت مزمن با هپاتیت B آلوده می‌شدند، واکسیناسیون موجب شد این رقم به کمتر از ۱ درصد برسد.
سازمان جهانی بهداشت استفاده از داروهای خوراکی تنوفوویر (tenofovir) یا انتکاویر (entecavir) را به عنوان قوی‌ترین داروها برای سرکوب ویروس هپاتیت B توصیه می‌کند.
این داروها در مقایسه با داروهای دیگر، به ندرت منجر به مقاومت دارویی می‌شوند، مصرف آن‌ها ساده است (یک قرص در روز) و دارای عوارض جانبی کمتری هستند. در بیشتر افراد، این داروها عفونت هپاتیت B را درمان نمی‌کنند بلکه فقط تکثیر ویروس را سرکوب می‌کنند.
درمان بیماری هپاتیت ب
خیلی از شما مخاطبان عزیز دوست ندارید بعد از تیتر راه درمان یک بیماری این جمله را بخوانید: درمان خاصی وجود ندارد!
البته که گاهی باید واقعیت را پذیرفت و به این فکر کرد که علم در حال پیشروی است و روز به روز خدمات بیشتری ارائه می‌دهد. موضوع مهم، اجتناب از مصرف داروهای غیرضروری است. استامینوفن و داروهای ضد استفراغ نباید مورد مصرف قرار گیرد. عفونت مزمن هپاتیت B را می‌توان با داروهایی از جمله داروهای ضد ویروسی خوراکی مورد درمان قرار داد. درمان می‌تواند پیشرفت سیروز را آهسته کند و باعث کاهش شیوع سرطان کبد شود.
هپاتیت ب و کرونا
داشتن بیماری‌های زمینه‌ای و برخی بیماری‌های کبدی مانند سیروز کبدی فرد را در مقابل ابتلا به کرونا آسیب‌پذیرتر می‌کند. علایم گوارشی بیماری کووید۱۹ شامل علائمی همچون اسهال، اسهال خونی و درگیر کردن سیستم کبدی و افزایش آنزیم های کبدی است.
هنوز ارتباط خاصی بین شدت ابتلا به کرونا در بیماران هپاتیتی مشاهده نشده، اما به عنوان یک بیماری مزمن توصیه می‌شود بیماران مبتلا به هپاتیت توجه بیشتری به رعایت پروتکل‌های مقابله با شیوع کرونا داشته باشند و کمتر در مراکز پر جمعیت حضور پیدا کنند.
آزمایش‌های مربوط به هپاتیت B
هپاتیت B، عفونت کبد ناشی از ویروس هپاتیتHBV B است. آزمایش خونی هپاتیت B پروتئین‌های ویروسی (آنتی ژن‌ها) و آنتی بادی‌های تولید شده در پاسخ به عفونت را تشخیص داده یا مواد ژنتیکیDNA ویروس را شناسایی و ارزیابی می‌کنند. الگوی نتایج آزمایش می‌تواند فردی را که دارای عفونت فعلی فعال است یا در گذشته در معرض HBV قرار گرفته یا در نتیجه واکسیناسیون مصونیت پیدا کرده را شناسایی کند.
این تست نیاز به آمادگی خاصی ندارد. حتی اگر شما احساس می‌کنید که هیچ نوع علائم بالینی ندارید ولی در معرض یکی از روش‌های دریافت این ویروس قرار گرفته‌اید، بهتر است که یک تست ساده خونی برای پی بردن به این موضوع داشته باشید. حتی در صورتی که مبتلا به این ویروس شده باشید درمان‌های سریع در روند درمان بسیار موثر بوده و احتمال آسیب کبدی را به حداقل می رسانند.